“Sommige manieren van leven zijn als zodanig voor ons niet bereikbaar, omdat we de daarvoor noodzakelijke metafysische overtuigingen en gebruiken ontberen.
Zo kunnen ook sommige hedendaagse opvattingen over emoties voor ons onmogelijk blijken in die zin, dat we ons niet goed kunnen voorstellen hoe het zou zijn om die opvattingen te hebben.
Volgens mij zullen er echter maar weinig van die gevallen blijken te zijn, als we eenmaal voldoende inzicht hebben in de logica van de emoties in een andere cultuur.’’
Martha Nussbaum (2005:”153-54): Oplevingen van het denken.

Iris Radisch vraagt aan Michel Houellebecq: ‘U bent een schrijver die zich buitengewoon goed kan inleven in zijn personages. Kunt u zich in de gebroeders Kouachi [aanslag Charlie Hebdo ] verplaatsen ?’

Houellebecq:  ‘Ja, ik zou een boek over hen kunnen schrijven. Ik zou op z’n minst beter over ze schrijven dan de journalisten die hen demoniseren. Het zijn geen demonen. Het zijn krijgers die een duidelijk doel nastreven. Ik geloof dat het mogelijk is om in een roman een overtuigende jihadist neer te zetten. Ik kan me eveneens indenken dat de identitairen de eerstvolgende gewelddadigheid in Europa zullen plegen.’ [mijn vertaling; jm] in Die Zeit, 22 januari 2015

De moslimpresident die in 2022 de Franse verkiezingen wint, is de zoon van een Tunesische kruidenier en een ‘énarque’, dat is een leerling, alumnus, van een prestigieuze Franse elite-bestuursopleiding voor hoge ambtenaren (86). Deze Mohamed Ben Abbes is 43 jaar en daarmee een jaar jonger dan de voornaamste verteller in ‘Onderworpen’ de 44-jarige professor François.
Dit, althans, is het scenario in de roman ‘Onderworpen’ van Michel Houellebecq. Het is een fictief verhaal dat zich afspeelt in de toekomst.
Het boek is een bestseller. Dat is een beetje merkwaardig. Houellebecq heeft namelijk in diverse interviews toegegeven dat hij het hoogst onwaarschijnlijk acht dat het scenario zoals hij dat schildert in zijn laatste roman, zich zal voltrekken.
Blijkbaar zijn er sinds Aristoteles een heleboel dingen veranderd. Aristoteles namelijk geeft in zijn Poëtica een marketingadvies aan schrijvers, dat door de meesten wordt opgevolgd: als je wilt dat de mensen je verhalen slikken en je boeken verslinden, dis dan liever waarschijnlijke leugens op dan dat je onwaarschijnlijke waarheden debiteert. De schrijver, aldus Aristoteles, die zich het vaardigste voegt naar de vooroordelen en stereotype verwachtingen van zijn doelgroep, zijn beoogde publiek, die zal de grootste omzet scoren; zijn boeken verkopen het beste.
onderwijs
Blijkbaar heeft Houellebecq erop gegokt dat de meeste kopers en lezers van zijn boeken Aristoteles nooit gelezen hebben, of zelfs maar van hem gehoord. Vandaar dat president Mohamed Ben Abbès het Ministerie van Onderwijs in handen van zijn partij de Moslimbroederschap houdt. Wat hem betreft mogen zijn coalitiepartners de eerste keuze hebben bij de onderlinge verdeling van de overige ministeries. Onderwijs is de kern. Voortaan wordt er geen Aristoteles meer gelezen op de Franse scholen en wordt er onderwezen dat Arthur Rimbaud zich tot de islam heeft bekeerd. 
Dat laatste zou best waar kunnen zijn, want Rimbaud heeft zich ooit aangemeld als militair bij het Koloniale Nederlands-Indische Leger, het KNIL, en is in Harderwijk scheep gezet naar Nederlands-Indië, alwaar hij tot de islam zou kunnen zijn bekeerd. Tenminste, wanneer we de verhalen van onder anderen de Amerikaanse antropoloog Clifford Geertz willen geloven.
In ieder geval deugde het sujet Rimbaud van geen kant. Hij deserteerde uit het KNIL en kwam jammerlijk aan zijn eindje in een naargeestige Afrikaanse negorij. Joseph Conrad heeft er een classic over geschreven, ‘Heart of Darkness,’ dat nog steeds goed verkoopt. Mensen lezen in het geniep blijkbaar graag over booswichten, deugnieten en nietsnutten. De film ‘Apocalypse Now’ is op Conrads boek gebaseerd.
De interessante spion in Houellebecqs roman, ene Alain Tanneur, die bijna met pensioen gaat, lijkt Geertz wel gelezen te hebben, want hij (122) legt aan de hoofdfiguur François uit: ”De islam bestrijkt een enorm gebied; de manier waarop hij in Saoedi-Arabië wordt beleden is volkomen anders dan wat je in Indonesië of Marokko ziet.”
Tanneur is een van de boeiendste karakters in ‘Onderworpen’, die veel van de Franse hoed en de rand lijkt af te weten. Indien Tanneur liegt, dan kan hij dat erg overtuigend.
flapdrol-establishment
Houellebecq zet de 44-jarige literatuur-professor François neer als een ongeïnspireerde fletse flapdrol, die voornamelijk is geïnteresseerd in zichzelf, in seks met jonge studentes en in lekker eten en drinken. François is de verpersoonlijking van het labbekakkig franse establishment. Houellebecq neemt met ‘Soumission’ vooral dat establishment op de hak en dat neemt het establishment hem allerminst in dank af.
Geen wonder dat een Duitse bespreker (Riechelmann) van Houellebecqs roman (Soumission heet in het Duits: Unterwerfung)  er de Duitse historicus Oswald Spengler bij de haren bijsleept. Houellebecqs eschatologie zou volgens Riechelmann onmiddellijk op Spenglers theorie, zoals wijdlopig uiteengezet in ‘Untergang des Abendlandes’ (op internet in pdf neer te laden; ga direct naar deel II), zijn te herleiden. Omdat Houellebecq echter geen degelijke Duitser is maar een frivole fransoos, kan hij vanzelfsprekend geen denderend Pruisisch orgasme voor elkaar krijgen en neemt hij genoegen met een wat laffe apotheose: een moslimpresident met Tunesische roots, Mohamed Ben Abbès.
Riechelmann is als Duitser van nature wat zwaar op de hand en bloedserieus. Hij wrikt en wurmt Spenglers terugkeer van de godsdienstigheid aan Houellebecqs renaissance van de godsdienst, via Duitse mystiek, yoga, Hollywood-boeddhisme en wat al niet. Je zou er Spengler bijna voor (her-) lezen, al was het alleen vanwege de rol die Spengler aan ‘de jacht op geld’ als boosdoener toekent.
humor
Wie ‘Onderworpen’ enkele keren heeft gelezen en zich een indruk gevormd van de flapdrol François, zou echter tot een heel andere slotsom kunnen geraken. Het verhaal is namelijk hilarisch. Althans, indien je bereid bent de gebruikelijke leesconventies bij tijd en wijle opzij te zetten of ondersteboven te houden.
Bijvoorbeeld. Houellebecq laat François enkele weken in Rocamadour koekeloeren voor de zwarte Madonna met kind (130-131) en zadelt hem op met allerlei diepe, hooggeschoolde, gedachten en zwaar-culturele bespiegelingen. Intussen laat hij François wellustig denken aan de lichamelijke attracties van zijn laatste scharrel, de joodse Myriam.
Koud terug in Parijs googelt François twee jonge escortdames (155-56) op internet: de tweeëntwintigjarige Marokkaanse Rachida en de vierentwintig jarige Spaanse Luisa met wie hij het voortvarend doet. In extase gooit hij het condoom weg en maakt de klus onveilig vrijend af. Kortom: François is een macho durfal die alle vrouwelijke ins and outs kent als zijn broekzak, een eersteklas levensgenieter en een hoogopgeleide fijnproever als het om fellatio gaat. Hij is echter niet gespeend van zelfspot en dat maakt hem dragelijk.
eenoudergezin
Houellebecq heeft het personage François neergezet als een voor velerlei interpretatie vatbare flapdrol. Zou het bijvoorbeeld onwaarschijnlijk zijn te denken dat François net zo lang in de grot van Rocamadour heeft zitten meuren totdat de verkiezingen voorbij waren en de uitslag vaststond? Zou het niet waarschijnlijker – en bovendien vrolijker zijn ook – om hem in plaats van de diepgaande politiek correcte bespiegelingen van Houellebecq, te verrijken met het inzicht dat die zwarte Madonna met dat enge kind het fiasco van een vaderloos eenoudergezin verbeelden? Ze zijn zwart bovendien. ”De Madonna zat kaarsrecht. Het kindje Jezus – dat er eerlijk gezegd totaal niet uitzag als een kind, eerder als een volwassene of zelfs een oude man – zat eveneens kaarsrecht op haar knieën. Er school geen tederheid, geen moederlijke overgave in hun houding.” (130)
Goed, dat Ben Abbes het gezin weer tot hoeksteen van de samenleving wil verheffen! Mo for president!
En dan Jezus. Waarom moest die zo nodig z’n kont tegen de krib gooien? Onderwerping is het toverwoord, soumission. Had Jezus zich gewoon onderworpen aan het Romeinse gezag en zich gevoegd naar de joodse collaborateurs, slijmjurken, veile falsarissen en onderkruipers, dan had hij het als geboren charismaticus ver kunnen schoppen. Wellicht tot Romeins consul, misschien zelfs Imperator? Maar neen, hij moest zo nodig dwars liggen.
Hij ranselt de geldwisselaars uit de tempel (terwijl die de economie draaiende helpen houden; kijk naar Wall Street), hij beledigt en sart de farizeeërs (notabele burgers, vroede vaderen) en hij erkent de keizerlijke autoriteit (het wettig gezag) niet ongeclausuleerd. Zo’n figuur groeit op voor galg en rad. Dat hij tenslotte aan het hout werd gespijkerd, was te voorzien. Is het niet curieus dat zijn volgelingen hem tot zoon van god bombardeerden? Er wordt een virtuele vader uit de hoge hoed getoverd en hé presto, alles is koek en ei? Op z’n minst: verhipte verwarrend. Vermoedelijk volksverlakkerij eerste klas en tot op heden, onredelijk succesvol.
” Nietzsche had het goed gezien met zijn oudewijvenflair, het christendom was in wezen een vrouwelijke religie.” (171)
Neen, dan de islam. Dat is een religie van krijgers. Alsjeblieft zeg, dat is niet per se een comfortabel alternatief. Want wat er zich momenteel in Syrië, Mali en Parijs afspeelt, is niet bepaald een vrolijk feest.
Maar misschien loont het om af en toe om bij het consumeren van het nieuws van perspectief te veranderen? Onze berichtgeving is tamelijk eenzijdig, tot vervelens toe voorspelbaar en daarom al gauw ongeloofwaardig, onverteerbaar zwaar en tenenkrommend vervelend.
Oliver Stone
Doe die perspectiefwisseling meteen in een moeite door voor de Russen en hun bemoeienissen in Syrië. Het bekijken van de documentaire ‘The Untold History of the US’ van Oliver Stone kan daar zeker bij helpen. Stone vertelt heel overtuigend hoe de Russen door opeenvolgende Amerikaanse presidenten (Ford, Carter, Regan, Bush, Clinton, Bush jr.) werden ge-dupeerd.
Trouwens, wanneer je ziet wat de Amerikanen hebben aangericht in Vietnam en Laos (Kennedy, Johnson, Nixon) dan mag het een mirakel heten dat er geen wraakacties door Vietnamezen op de USA zijn uitgevoerd. De Vietnamezen hebben het trouwens ook van de Fransen voor de kiezen gekregen. Misschien zijn ze er nog niet uit waar ze het eerst zullen toeslaan, misschien ligt Vietnam te ver weg en Vietnamezen zijn geen muzelmensen.
Stone vraagt zich enkele keren tijdens zijn verhaal af, of ‘we’ wel tegen het communistische gevaar vochten, of niet vooral voor de belangen van Amerikaanse grootverdieners en hun giga-operaties.
Die zelfde vraag zou iemand vandaag de dag kunnen bevangen, maar dan heeft ‘islam’ bijna volledig de plaats van het communisme ingenomen. De belangen zijn echter nog steeds die van het Grote Geld en ze zijn alleen maar giga groter gegroeid.
Elke keer wanneer zo’n pseudo-geprivatiseerde toko, zoals daar zijn: zorgverzekeraars, verhuurders van sociale woningen, onderwijsmanagers van omvallende scholen, bobo’s van ons OV, om maar een paar te noemen, met hun prijs- en tariefverhogingen afkomen – vanwege de permanente kredietcrises en nu wegens de terreurdreiging – dan voel je op je klompen aan dat je wordt beduveld, bedot, bestolen en bedrogen. Tot nog toe onderwerpen we ons echter massaal aan de gelegaliseerde plunder. Zo’n zestien miljoen Nederlandse flapdrollen, van wie de meesten zich uitsluitend zorgen maken over het al dan niet doorgaan van het WK-foebal. Onlangs werd er zelfs een foebalcoach opgevoerd om de algehele solidariteit stem te geven. Er staan namelijk miljarden-recettes op het spel en de snuiter wordt blijkbaar meer geloofd (Blind-elings?) dan een premier-zonder-visie.
Parijse banlieus
Via Vietnam, zijnde een voormalig Frans wingewest, kom je dit weekend van 21 november 2015 al lezende haast vanzelf terecht bij het essay van de Franse journalist Sylvain Ephimenco, die sinds jaar en dag in Rotterdam woont en werkt: ‘Van relschopper tot terrorist’ in de Letter & Geestbijlage van dagblad Trouw.
Ephimenco haalt als voorbeelden van nette allochtonen de Polen, Italianen, Portugezen en Spanjaarden aan. Sinds de negentiende eeuw heeft Frankrijk dergelijke landslui geïmporteerd en zij hadden het destijds vele malen kariger dan de verwende rotjochies uit de banlieues van tegenwoordig. Die lopen nota bene op dure sportschoenen en hebben Playstations.
Die makke migranten van toen, die lieten zich gedwee en gezagsgetrouw uitbuiten en discrimineren en kozen braaf voor assimilatie. Die onderwierpen zich dus keurig (soumission sans aucun problème). Maar, zijn ze in het recente verleden door Frankrijk gekoloniseerd, zoals bijvoorbeeld Algerije?  Zover bekend heeft niemand uit die groep het tot president van Frankrijk geschopt. Misschien is Sarkozy een uitzondering, zoals Ahmed Aboutaleb in Rotterdam, of ligt dat toch anders?
Dat komt, aldus Ephimenco, doordat die makke migranten uit christelijke landen kwamen en niet hun oorsprong hadden in de moslimwereld. François uit ‘Onderworpen’ zegt het dus niet onterecht: het christendom is een vrouwelijk religie.
Die moslimjeugd van Ephimenco kwam tien jaar geleden niet buiten de ring van snelwegen om Parijs. Die périphérique vormde een effectieve barrière tussen twee werelden. De actieradius van de migrantenjeugd was tien jaar geleden ‘niet groter dan een steenworp’ en als wapen hadden ze stenen en benzinebommen. Maar nu is de beer los. De onverlaten zijn hun getto’s van beton en asfalt uitgekomen ‘om dood en verderf te zaaien in de gegoede buurten van de ongelovigen. Ze staken vrijdag de dertiende die ring over om die andere Parijse jeugd, die ze zelden of nooit ontmoetten, van haar vrolijke onbezorgdheid te ontdoen.’ Het staat er allemaal en zonder ironie.
Direct daarna meldt Ephimenco dat door datzelfde land (Frankrijk) de broeders uit Syrië gebombardeerd worden. Tja, met straalbommenwerpers naar Syrië vliegen en daar bommen afwerpen, is misschien net iets anders dan een Parijse snelweg oversteken met een katapult. Toch? Ephimenco is in tegenstelling tot Houellebecq echter helemaal niet ironisch of satirisch. Daarvoor woont hij waarschijnlijk te lang in Nederland. Dat fantasieloze, ijzerenheinige, geldt voor de meeste krantenberichten en nieuwsuitzendingen dit weekend. Het zal nog wel even duren.
Dus kun je voorlopig beter Houellebecq binnen handbereik houden, want dan valt er tenminste geregeld nog iets te lachen.

”Professionele politici en hun intellectuele dienaren zullen ongetwijfeld blijven mekkeren over ‘islamitisch fundamentalisme’, het ‘westers bondgenootschap’ en ‘full-spectrum response’. Er zal echter veel radicaal denken nodig zijn als we willen voorkomen dat de huidige wrok zich ontwikkelt tot nog grotere inferno’s.”
Panka Mishra (2015: 26): ‘Spoken regeren waar de goden zijn verdwenen’; in de Groene Amsterdammer

”If the frames of meaning upon which we depend to find our own way about in life are so deeply ingrained in us as to color our every perception, it is difficult to see how our accounts of what others feel or think or do, to say nothing about our theories about them can be anything but sheer imposition. Imposition and systematic distortion : ‘orientalism,’ ‘cultural hegemony, ‘symbolic domination’ – the ethnographic claim to knowledge is everywhere put into a moral shadow, rediscribed as an impress of power.”
Clifford Geertz (1996:129): After the Fact

* * *

Martha Nussbaum (2005): Oplevingen van het denken. Over de menselijke emoties / Amsterdam: Ambo / ISBN: 90 263 1872 3  (gebonden) / vertaling door Patty Adelaar van Upheavals of Thought. The Intelligence of Emotions (2001, Cambridge UP)
Interview Iris Radisch – Michel Houellebecq:  “Der Tod ist nicht auszuhalten”  in DIE ZEIT  Nr. 4/2015, 22. Januar 2015  /  http://www.zeit.de/2015/04/michel-houellebecq-unterwerfung-charlie-hebdo-frankreich-radikalisierung/seite-2  (internet  2015, januari 25)
Cord Riechelmann: ‘Die Rückkehr der Religion’  /review van ‘Unterwerfung’  /  Frankfurter Allgemeine   17.01.2015 / http://www.faz.net/aktuell/wissen/michel-houellebecq-und-der-untergang-des-abendlandes-13373949.html   (internet, 2015, januari 25)
Michel Houellebecq (2015): Onderworpen  / Amsterdam: Arbeiderspers / ISBN: 978-90-295-3861-9 (paperback)
Pankaj Mishra is een Indiase schrijver en essayist. Hij publiceerde onder meer ‘An End to Suffering: The Buddha in the World’ (2004) en ‘Temptations of the West: How to be Modern in India, Pakistan and Beyond’ (2006). Voor een profiel van hem zie: groene.nl. Dit essay verscheen oorspronkelijk in The Guardian. Vertaling: Menno Grootveld / / in de Groene Amsterdammer, nr. 32, 6 aug. 2015: “Hoe na te denken over Islamitische Staat. ‘Spoken regeren waar de goden zijn verdwenen’ “
Sylvain Ephimenco:  ‘De relschopper en de terrorist’ in de Letter & Geest-bijlage van het dagblad Trouw, zaterdag 21 november 2015
Peter Giesen : ‘Koloniale geschiedenis achtervolgt Frankrijk / Wraakzucht – De Algerijnse connectie’
in de Volkskrant, zaterdag, 21 november 2015
Clifford Geertz (1996): After the Fact / Cambridge, London etc. : Harvard UP /  ISBN : 0-674-00872-3 (paperback)
Oliver Stone: The Untold history of the USA  –   http://www.oliverstone.com/untoldhistory   –   https://www.youtube.com/watch?v=UXJRXFcO1KA